Nhà văn Abdulrazak Gurnah, người Tanzania sống ở Anh, đoạt giải Nobel văn chương 2021
07/10/2021

TTO - Giải Nobel văn chương 2021 được nhiều người trông đợi không chỉ bởi đây là giải thưởng danh giá nhất nhì hành tinh, mà còn vì lời cam kết "đa dạng hóa" giải thưởng này của Viện Hàn lâm Thụy Điển.

Ông Abdulrazak Gurnah được vinh danh tại Nobel năm nay “vì sự thâm nhập không khoan nhượng và nhân ái của ông đối với những tác động của chủ nghĩa thực dân và số phận của những người tị nạn trong hố sâu ngăn cách giữa các nền văn hóa và lục địa", Viện Hàn lâm Thụy Điển công bố tại lễ trao giải Nobel văn chương ngày 7-10.

Việc tiểu thuyết gia người Tanzania được vinh danh tại Nobel văn chương 2021 đã phần nào giải tỏa được mối nghi ngại của công chúng xoay quanh tính đa dạng địa lý của giải thưởng này.

Theo tiểu sử tác giả được Viện Hàn lâm Thụy Điển công bố, Abdulrazak Gurnah sinh năm 1948 và lớn lên tại đảo Zanzibar ở phía đông châu Phi. Năm 1890, Zanzibar trở thành lãnh thổ bảo hộ của Anh.

Nhà văn Abdulrazak Gurnah, người Tanzania sống ở Anh, đoạt giải Nobel văn chương 2021 - Ảnh 2.
Abdulrazak Gurnah, người Tanzania và đang sống ở Anh

Sau cuộc giải phóng hòa bình khỏi ách thống trị của thực dân Anh, tháng 12-1963, Zanzibar trải qua một cuộc cách mạng mà đã dẫn đến sự đàn áp và bắt bớ công dân gốc Ả Rập, nhiều vụ thảm sát.

Gurnah thuộc nhóm nạn nhân dân tộc thiểu số và sau khi học xong, năm 18 tuổi, ông bị buộc phải rời gia đình và chạy trốn khỏi đất nước, Cộng hòa Tanzania khi đó mới vừa thành lập. Cuối những năm 1960, ông đến Anh với tư cách là một người tị nạn.

Mãi đến năm 1984, ông mới có thể quay trở lại Zanzibar để gặp cha mình ngay trước khi cha qua đời. Trước khi về hưu, Abdulrazak Gurnah là giảng viên tiếng Anh và văn chương hậu thuộc địa tại Đại học Kent ở Canterbury.

Nhà văn Abdulrazak Gurnah, người Tanzania sống ở Anh, đoạt giải Nobel văn chương 2021 - Ảnh 3.
Huy chương Nobel được trao cho người có thành tựu văn chương xuất sắc nhất - Ảnh: AP

Lễ công bố Nobel văn chương 2021 diễn ra vào 18h chiều nay (giờ Việt Nam), với nhiều kỳ vọng lẫn nghi ngại của nhiều người xoay quanh lời hứa "mở rộng" địa lý và đa dạng giới tính của Viện Hàn lâm Thụy Điển.

Trong lịch sử 120 năm tồn tại của giải Nobel văn chương, có đến 95 văn sĩ đoạt giải là người châu Âu hoặc Bắc Mỹ, chiến đến hơn 80%, theo Hãng tin AFP. Pháp là nước sở hữu nhiều giải Nobel văn chương nhất với 15 huy chương.

Thêm vào đó, trong số 117 cá nhân được vinh danh thì chỉ có 16 người là phụ nữ.

Viện Hàn lâm Thụy Điển nhiều lần khẳng định tiêu chí chọn ra người đoạt giải chỉ là dựa trên văn chương mà thôi chứ hoàn toàn không liên quan gì đến quốc tịch của tác giả.

Tuy nhiên, một bê bối quấy rối tình dục dẫn đến việc hoãn trao giải vào năm 2018 đã khiến Viện Hàn lâm phải lên tiếng rằng sẽ điều chỉnh các tiêu chí của mình theo hướng đa dạng địa lý và giới tính hơn.

"Trước đây, chúng tôi đã có quan điểm văn chương thiên châu Âu hơn, và bây giờ chúng tôi đang nhìn ra toàn thế giới", người đứng đầu Ủy ban Nobel Anders Olsson từng phát biểu năm 2019.

Ủy ban Nobel văn chương thường bao gồm 4-5 thành viên, chịu trách nhiệm đánh giá các đề cử và trình bày các khuyến nghị của mình cho Viện Hàn lâm Thụy Điển để chọn ra người được trao giải.

Giải thưởng bị hoãn năm 2018 cuối cùng trao cho nữ tiểu thuyết gia người Ba Lan Olga Tokarczuk. Nữ thi sĩ người Mỹ Louise Gluck là cái tên được vinh danh năm 2020.

Năm nay, có nhiều gợi ý cho người sẽ là người phụ nữ thứ 17 đoạt giải trong lịch sử như Joyce Carol Oates và Joan Didion (Mỹ), Anne Carson (Canada), Lyudmila Ulitskaya (Nga), Can Xue (Trung Quốc), Maryse Conde và Annie Ernaux (Pháp), và nữ tiểu thuyết gia có bút danh Elena Ferrante (Ý).

Tuy nhiên, lời hứa về sự đa dạng địa lý cho đến nay vẫn chưa được thực hiện. Người đoạt giải gần đây nhất không phải là người châu Âu hay Mỹ là Mo Yan của Trung Quốc, vào năm 2012.

Nobel văn chương là 1 trong 6 giải Nobel được nhà phát minh thuốc nổ và doanh nhân người Thụy Điển Alfred Nobel sáng lập và tài trợ. Các giải Nobel khác về y sinh, vật lý, hóa học, văn học, hòa bình, và kinh tế đã và sắp được trao lần lượt vào các ngày 4-10, 5-10, 6-10, 8-10 và 11-10.

Abdulrazak Gurnah thắng Nobel Văn học
Vnexpess - 07.10.2021

Abdulrazak Gurnah - tiểu thuyết gia Tanzania, 73 tuổi - đoạt Nobel Văn học 2021 với các tác phẩm về chủ nghĩa thực dân.

Tại lễ công bố vào 13h ngày 7/10 (giờ địa phương, tức 18h - giờ Hà Nội), đại diện Viện hàn lâm Thụy Điển công bố Abdulrazak Gurnah được trao giải vì "sự thâm nhập, không khoan nhượng và đầy trắc ẩn, sâu vào những hệ quả của chủ nghĩa thực dân và số phận những người tị nạn đang lưu vong giữa các nền văn hóa và lục địa". Người chiến thắng nhận phần thưởng 10 triệu krona Thụy Điển (25,9 tỷ đồng).

Từ sau chiến thắng năm 1986 của tác giả Nigeria - Wole Soyinka, Abdulrazak Gurnah là người gốc Phi đầu tiên được vinh danh tại Nobel. Anders Olsson, Chủ tịch Ủy ban Nobel cho biết các tiểu thuyết của ông, từ sách đầu tay Memory of Departure đến tác phẩm gần nhất - Afterlives, đều "tráng lệ", khiến người đọc mở rộng tầm mắt về nền văn hóa Đông Phi vốn còn xa lạ với thế giới.

Gurnah sinh ra và lớn lên trên đảo Zanzibar (Tanzania) nhưng đến Anh tị nạn vào cuối những năm 1960. Ông đã xuất bản mười tiểu thuyết và một số truyện ngắn, chủ đề xuyên suốt về những người lưu vong. Các tác phẩm nổi tiếng của ông gồm: tiểu thuyết Paradise (1994), vào danh sách đề cử cuối cùng của giải Booker và Whitbread Prize, Desertion (2005) và By the Sea (2001), vào danh sách rút gọn của giải Los Angeles Times Book Award.

Từ năm 1980 đến năm 1982, Abdulrazak Gurnah giảng dạy tại Đại học Bayero Kano ở Nigeria. Sau đó, ông chuyển đến Đại học Kent (Anh), dạy văn học và lấy bằng tiến sĩ năm 1982. Hiện ông giữ học hàm giáo sư. Ông có nhiều bài viết liên quan đến chủ nghĩa thực dân, các quốc gia ở châu Phi thời kỳ hậu thuộc địa. Ông dành nhiều thời gian nghiên cứu các công trình về văn học châu Phi, cách viết của các nhà văn như V. S. Naipaul, Salman Rushdie, Zoë Wicomb, Anthony Burgess, Joseph Conrad, George Lamming và Jamaica Kincaid.

Chủ nhân mới của giải Nobel Văn học năm nay là tên tuổi xa lạ với đa số độc giả thế giới. Nhiều người bày tỏ ngỡ ngàng với quyết định của Viện Hàn lâm. Trên trang web của giải, 95% trong số 1.138 độc giả trả lời họ chưa từng đọc tác phẩm nào của ông.

Trước mùa giải năm nay, Nobel Văn học vinh danh 117 cá nhân, trong đó có 111 tác giả nam và 16 cây bút nữ. Năm 2019, Viện Hàn lâm Thụy Điển hứa hạn chế "trọng nam" và "thiên vị châu Âu". Tuy nhiên, họ lại trao giải cho hai nhà văn châu Âu trong năm đó - Olga Tokarczuk (người Ba Lan) và Peter Handke (người Áo). Việc chọn nhà văn gốc Phi Abdulrazak Gurnah là nỗ lực thay đổi của ban tổ chức giải.

Vài giờ trước lễ công bố, trên mạng xã hội, nhiều độc giả gọi tên Margaret Atwood, Ngugi wa Thiong’o và Haruki Murakami với nhiều bình luận mong các tác giả này chiến thắng. Theo Guardian, giới văn chương quốc tế dự đoán nhà văn Pháp Annie Ernaux giành giải. Cây bút Alex Shephard của tờ New Republic đánh giá sự lựa chọn này an toàn, tránh gây tranh cãi hơn Bob Dylan (2016).

Năm ngoái, nhà thơ Mỹ Louise Glück được vinh danh. Viện Hàn lâm Thụy Điển ca ngợi nhờ "một giọng thơ không lẫn vào đâu được, với vẻ đẹp nghiêm khắc khiến sự tồn sinh của cá nhân trở nên phổ quát".

Quảng cáo

Vài năm gần đây, Nobel Văn học vướng nhiều tranh cãi. Giải thưởng năm 2018 bị hủy do Jean-Claude Arnault, chồng của nhà thơ Katarina Frostenson - thành viên chủ chốt trong Hội đồng Viện Hàn lâm Thụy Điển - bị tố cáo lạm dụng nhiều phụ nữ. Ngoài ra, ông đã làm rò rỉ tên người chiến thắng bảy lần, kể từ năm 1996. Chủ nhân giải thưởng năm 2019 - ông Peter Handke - bị tẩy chay vì từng công khai bảo vệ chính trị gia quá cố - Slobodan Milosevic. Trong một cuộc phỏng vấn đăng trên website giải, Ellen Mattson - thành viên Viện Hàn lâm - nói điều duy nhất hội đồng quan tâm là giá trị văn học, thay vì bận tâm cuộc sống, quan điểm riêng tư của các cây bút.

Nobel Văn học là một trong sáu hạng mục của giải Nobel, được trao cho tác giả từ bất kỳ quốc gia nào, theo di chúc của nhà hóa học Alfred Nobel. Viện Hàn lâm Thụy Điển sẽ lựa chọn người thắng cuộc. Họ không bao giờ hé lộ dấu hiệu về nhân vật có khả năng đoạt giải cho tới khi công bố kết quả. Danh sách rút gọn của các ứng viên sẽ được tiết lộ 50 năm sau đó. Giải lần đầu được trao cho nhà thơ Pháp - Sully Prudhomme - năm 1901.

Các dịch giả báo vc dịch đọc thấy sợ quá, ~ từ dao to búa lớn

Tôi đọc lướt sơ qua bài báo tiếng nước ngoài viết là ủy ban chấm điểm, chọn người đoạt giải Nobel Văn Chương, khen nhà văn đoạt giải về ~ tác phẩm không nhân nhượng, đầy cảm thông xuyên thấu, thấu suốt ~ tác động, hậu quả của chủ nghĩa thuộc địa.